Wonen in Langelille
Langelille is een dorp in het westen van de gemeente Weststellingwerf, aan de Tjonger. Het dorp heeft zo’n 250 inwoners.
Munnekeburen aan de Langelille
Gelegen aan De Kuunder of Tsjonger (met de Friese ‘s’) ligt Langelille aan de rand van de Groote Veenpolder in Weststellingwerf. In 1964 kreeg het de dorpstatus hetgeen niet wil zeggen dat de naam daarvoor niet bekend was. Integendeel, want op een kaart uit 1664 staat er met de aanduiding Langelille langs de dijk van De Kuunder al behoorlijk wat bebouwing aangegeven. Tot het moment dat de streek als dorp werd erkend, behoorde het tot het grondgebied van Munnekeburen en stond het bekend als het buurtschap: Munnekeburen aan de Langelille.
Zuivelfabriek leidt tot fabriekswoningen in Langelille
Met de bouw van de nieuwe zuivelfabriek in 1903 in opdracht van de Coöp Zuivelvereniging Scherpenzeel en Omstreken werd de basis gelegd voor het latere dorp. Langs de Kerkeweg werden namelijk fabriekswoningen gebouwd voor het personeel. Er ontstond een buurtschap met een schooltje, twee winkeliers en een bakker. De fabriek kwam in de plaats van de Coöperatieve stoomzuivelfabriek ‘De Volharding’ die in 1894 daar haar deuren had geopend. Op 21 juni 1974 viel de fabrieksschoorsteen, nadat vijf jaar eerder het doek voor de zuivelindustrie in Langelille al was gevallen.
Langelille aan De Kuunder of Tsjonger
Wanneer er één element genoemd moet worden dat het landschap rond Langelille bepaalt, is dat zondermeer De Kuunder of Tsjonger. Deze is gelegen in één van de in de zuidoosthoek van Friesland parallel aan elkaar lopende rivierdalen. Het gehele systeem van de in zuidwestelijke richting lopende dalen, gescheiden door zandruggen, dateert uit de derde ijstijd. Tijdens deze koudeperiode werden de dalen verbreed door de vanuit het noordoosten opdringende gletsjers. Bij het wegsmelten van deze ijsmassa’s werden de dalen diep uitgeslepen door het vrijkomende water. De dalen werden gedurende de daaropvolgende koudeperiode opgevuld met o.a. zand en resten van de grondmorenes.
Zo zijn uiteindelijk de voor Zuidoost Friesland zo kenmerkende brede rivierdalen, van De Lende, De Kuunder en het Koningsdiep ontstaan. Op zoek naar het “brongebied” van De Kuunder komt men terecht in de omgeving van Oosterwolde, Fochteloo en Veenhuizen, waar onder de rook van Makkinga, de Boven Kuunder en het Grootdiep zich ooit samenvoegden tot één rivier. Zoals De Kuunder nu langs Langelille loopt is zij verschoond gebleven van de kanalisatie die in het eind van de 19e eeuw stroomopwaarts rigoureus werd uitgevoerd.
Tekst: Geert Lantinga
